“Vraag niet wat je land voor jou kan doen, maar wat jij voor je land kan doen.” Met die bevlogen woorden begeesterde president John F. Kennedy meer dan 50 jaar geleden een hele generatie jonge Amerikanen om de handen uit de mouwen te steken voor hun land. Met een oud woord zou je dat “engagement” kunnen noemen. En dan moet ik meteen aan Stéphane Hessel denken die met zijn boekje “Indignez vous” ook duizenden jonge indignado’s inspireerde. Maar daarna schreef hij wel nog een boekje: “Engagez vous”.
Engageer u. Laat je horen. Laat je gelden. Steek de handen uit de mouwen. Voor mij is participatie dan ook een vorm van engagement. Een manier om als burger deel te nemen, mee te doen, je te engageren op welk maatschappelijk terrein, groot of klein, dan ook. Maar vandaag wil ik het dus vooral hebben over lokale participatie.
En daarin onderscheid ik verschillende vormen van lokale participatie: informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren, mee beslissen en verantwoordelijkheid nemen
Ai, hoor ik er al een paar denken. Iedereen participeert. Het is zoals die mug. Anita Roddick van The Body Shop omschreef het zo mooi: “Als je denkt dat je te klein bent om een impact te hebben, probeer dan maar eens met een mug in je kamer te slapen.” Muggen, het zijn vervelende beesten. En zo worden mondige burgers ook vaak gezien: als lastige gevallen. Ze spannen een kortgeding in tegen de Sinksenfoor. Schakelen advocaten in tegen spelende kinderen. Ze zagen en klagen over het minste geringste. Ja, mondige burgers zijn vaak lastige burgers.
Ik ga dat niet ontkennen. Heel vaak kruipen die mondige burgers in hun pen of in een actiegroep om iets tegen te houden. NIMBY: not in my backyard. Weet je wel… Maar misschien wordt het dan wel eens tijd dat we van die burgers PIMBY’s maken: please in my backyard. En dat kan nu net door burgerparticipatie te omarmen en te organiseren.
Want participatie kan ook een heel krachtig instrument zijn om heel veel negatieve energie om te vormen tot positieve energie. Het kan een middel zijn om het talent, de ijver en de ervaring die in onze samenleving schuilt te activeren. En wie weet, misschien wordt die samenleving er nog beter van ook. Misschien is het zelfs efficiënter om mensen van in het begin bij een project te betrekken in plaats van achteraf dure consultants en weet ik veel in te schakelen om alle wrevel weg te masseren.
Het was dan ook niet meer dan logisch dat ik als schepen van participatie in Genk van in het begin wilde werken vanuit mijn geloof in de kracht van burgerparticipatie. En ik had al meteen een mooie aanleiding: het opstellen van de beleidsplanning 2014-2019. Een beleid uitstippelen voor 6 jaar. Laat de Genkenaren daar maar eens aan participeren, dacht ik. En ik moet zeggen, mijn collega’s in het schepencollege waren er snel voor te vinden.
“Vraag niet wat Genk voor jou kan doen, maar wat jij voor Genk kan doen.” Met die vraag en wat hulp van John F. Kennedy zijn we naar de Genkenaren gestapt. Het doel van de affiche? De aandacht trekken van alle Genkenaren, er even voor gaan stilstaan en nadenken over hun stad van de toekomst. En dat deden ze massaal.
Een toekomstoefening waar alle Genkenaren bij betrokken zouden worden, ongeacht leeftijd, geslacht, afkomst of geaardheid. Genk is een stad die alle kleuren van de regenboog uitdraagt en daar moest de brainstorm een weerspiegeling van worden. En dat was het zeker. Daarvoor hebben we niet eens iemand moeten dwingen. Genkenaren wilden graag meewerken en oproepen om ook te participeren, om ook mee te denken.
Een paar dagen voor de brainstorm kreeg mijn medewerksters een mama aan de lijn. Of haar zoontje van 10 jaar ook mocht meedoen aan de G360. Hij wou ook meedenken over de toekomst van Genk. Dat deed iets met mij. Mijn hart ging er sneller door kloppen. Ik denk dat we bij de Genkenaren een gevoelige snaar hebben geraakt. Dat die ambetante burgers helemaal niet zo ambetant zijn maar gewoon gevraagd willen worden om ook eens iets te mogen doen voor de gemeenschap.
De G360 was meer dan een oproep. Het werd in mum van tijd een begrip. “Een evenement georganiseerd door de stad waarbij Genkenaren hun ideeën, plannen en dromen over de toekomst kunnen delen. Ook gekend als de G360”.
Verspreid over twee dagen stelden we de burgers een hele resem aan ‘hoe kunnen we’-vragen. Bijvoorbeeld: ‘Hoe kunnen we de talenten en kennis van de Genkenaren versterken?’, ‘Hoe kan de stad met minder middelen beter voor de Genkenaren werken?’, ‘Hoe kunnen we een stad zijn waar iedereen zijn talenten gebruikt, zijn verantwoordelijkheid opneemt en deelneemt?’,…
Het eerste doel? Zoveel mogelijk ideeën verzamelen. Iedereen had aan elke tafel voldoende tijd om ideeën uit te wisselen en neer te pennen. Dat werden er 2000 om precies te zijn. Tijdens de tweede fase van de brainstorm werden er een aantal zeer kansrijke ideeën voor Genk uitgepikt en verder uitgewerkt in concepten.
De ochtend na de brainstorms en na een verslag erover in de Ochtend op radio 1, stuurde David Van Reybrouck een facebook-bericht de wereld in: “Werd daarnet wakker toen ik mijn eigen naam op de radio hoorde. Bizar. Bleek dat het ging om een fantastisch initiatief in Genk: de G360, een lokale variant van de G1000, met dat verschil dat het hier de overheid zélf is die naar haar burgers luistert. Heeft iemand eraan mee gedaan? Hoe was het?” Meer dan 2000 ideeën voor Genk. Meer dan 400 Genkenaren die mee gedacht hebben over de toekomst van hun stad. Mensen die zich blijvend willen engageren. Dat was het resultaat van onze G360.
Hoe verwerk je nu al die informatie, die 2000 ideeën. Het volledige ruwe materiaal van de ideeën vormde de basis voor een – zeer – uitgebreid databestand. De inhoud werd geanalyseerd, om te komen tot 11 ideeënclusters. Clusters die we in elk brainstormthema terugvinden. Voorbeelden van clusters zijn economie & arbeidsmarkt, wijken, welzijn, duurzaamheid, samenleven,… Dat levert een zeer uitgebreide nota op en ik hoor je al denken ‘wat doen ze daar dan mee in Genk?’ Die ligt nu op elke beleidsdenktafel voor het vormgeven van ons meerjarenplan. En blijkbaar hebben we met onze G360 ook iets in gang gestoken in Genk. Ineens beseffen mijn collega’s in het schepencollege dat het in Genk gonst van de ideeën.
De participatieprojecten schieten als paddenstoelen uit de grond. Ondertussen heeft de schepen van sport een brainstorm met 80 Genkenaren georganiseerd om sportideeën te sprokkelen. We hebben 40 holebi’s bijeen gebracht om over het holebibeleid in onze stad te brainstormen. En met mensen met een handicap, met kotstudenten en met jonge werkzoekenden gaan we binnenkort hetzelfde doen. Onze Genkenaren worden maatschappelijke geactiveerd.
Maar burgerparticipatie is natuurlijk veel meer dan alleen maar ideeën en mogelijke oplossingen formuleren. Ideeën zijn één zaak, de handen uit de mouwen steken een andere. Burgerparticipatie moet meer zijn dan een praatbarak waar de mondigsten het altijd voor
het zeggen hebben. Door te doen, iets te creëren, samen met anderen, participeer je ook aan de gemeenschap. Je verbetert je buurt of je straat, je steekt samen de handen uit de mouwen, je doet. Dan kan iedereen participeren. En ook dat doen we in Genk.
Cocreatie is soms een simpel idee, die voortspruit uit een praktische bekommernis. Een mooi voorbeeld in Sledderlo – één van onze Genkse wijken – zijn de staanplaatsen voor aanhangwagens. Die namen namelijk ontzettend veel plaats in op de opritten van inwoners van de wijk. Niet praktisch, noch gezellig. Vandaar dat de buurtbewoners met het idee kwamen om de aanhangwagens te centraliseren op een staanplaats.
Of de burgerambassadeurs van Kolderbos. Een project waarbij kinderen van 6 tot 12 jaar de kans krijgen om hun talenten te ontdekken. Volwassenen in de wijk werpen zich op als ‘ambassadeurs’, omdat ze gespecialiseerd zijn in iets (een beroep, een hobby) waar ze met veel passie over kunnen vertellen en er samen met de kinderen mee aan de slag gaan. Om zo de microbe door te geven aan de kinderen. Een project van onderuit, voor en door de burgers. Plus een brug tussen jong en oud.
Burgerparticipatie is voor mij een vorm van maatschappelijke activering. Het is geloven in de kracht van je burgers en die kracht inzetten voor een betere samenleving. Of het nu groot is of heel klein. Of het nu met 1000 is of met enkele buren. Burgerparticipatie is ook draagvlak creëren. De bevolking participeert en zo wordt het ook van hen. Het is een activering van de kennis, de ijver en de ervaring die in je gemeenschap aanwezig is. Het is mee doen. Het is werken aan verbondenheid en sociale cohesie. Hoe begin je eraan? Door het gewoon te doen.
Toelichting G360 op Waarde(n)kracht – 18 mei 2013 – Leuven
Joke Quintens 